İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) Nedir?

İş güvenliği; işyerlerinde, çalışanlara sağlıklı çalışma ortam sunmak, çalışanları çalışma ortamındaki olumsuz etkilerinden korumak, iş ile işçi arasındaki uyumu sağlamak, oluşabilecek riskler ile maddi ve manevi zararları engellemek veya en aza indirmek, çalışma ve üretim verimini en üst seviyeye çıkarmaktır. Kısaca; işyerlerinde faaliyet gösterilen iş nedeniyle oluşabilecek her türlü uzun ve kısa vadeli sağlık problemlerini ortadan kaldırmaya yönelik çalışmalardır.

Türkiye’de önceden işçi sağlığı ve iş güvenliği olarak bilinen bu kavram, 2012 yılında yayımlanan 6331 sayılı iş sağlığı ve güvenliği kanunu ile iş sağlığı ve güvenliği olarak tanımlanmış olup kısaca İSG olarak adlandırılmaktadır.

Bu kanuna göre işverenler; sanayiden sayılan, devamlı olarak en az elli işçi çalıştıran ve altı aydan fazla sürekli işlerin yapıldığı işyerlerinde, iş güvenliği önlemlerinin sağlamalı, iş kazalarının ve meslek hastalıklarının önlenmesi için alınacak tedbirleri belirlemeli ve uygulanmasının izlenmesi hizmetlerini yürütmek üzere işyerindeki işçi sayısına, işyerinin niteliğine ve tehlikelilik derecesine göre bir veya daha fazla mühendis veya teknik elemanı görevlendirmek zorundadırlar.

İş güvenliği ile görevli mühendis veya teknik elemanların sayısı, nitelikleri, yetkileri, görev ve sorumlulukları, çalışma şartları, eğitimleri, görevlerini nasıl yürütecekleri gibi meseleler Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği’nin görüşü alınarak ardından Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın çıkarmış olduğu yönetmelikle düzenlenmekte ve uygulanmaktadır.

İş Sağlığı ve Güvenliğinin (İSG) Amacı

İş sağlığı ve güvenliğinin amacı, yapılan işler sırasında veya işler nedeniyle iş kazası yaşanma ihtimalini en aza indirmek, çalışma ortamı nedeniyle oluşabilecek sağlık sorunlarını önlemek ve meslek hastalığı oluşturabilecek durumlarda önlemler almaktır. Kısaca iş güvenliğinin amacı kişilerin bir işe başlamadan önceki ve bitirdikten sonraki sağlık durumunun aynı olmasını sağlamaktır. İş güvenliğini sağlamak için alınacak tedbirleri her iş için farklıdır.

 

İs sağlığı ve güvenliği uygulamalarının sadece çok tehlikeli veya diğer deyişle ağır işleri kapsadığını ve sadece iş kazalarına karşı önlem alınmasını sağladığı yönünde bir yaklaşım yanlıştır. İş sağlığı ve güvenliği, her meslekte, her çalışma alanında, her yaşam alanında yani hayatın her anında tüm insanların sağlığının bozulmasını önlemeyi ve daha ergonomik bir çalışma ortamı sağlamayı amaçlamaktadır. İşveren; işyerinde sektörel iş güvenliği uzmanlığı sertifikası olan iş güvenliği uzmanı görevlendirmekle yükümlüdürler.

İşverenin İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri ile İlgili Bazı Sorumlulukları

İşveren, işyerlerinde alınması gereken iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin belirlenmesi ve uygulanmasının izlenmesi için, iş kazası ve meslek hastalıklarının önlenmesi, çalışanların ilk yardım ve acil tedavi ile koruyucu sağlık ve güvenlik hizmetlerinin yürütülmesi içinse çalışanları arasından ilgili yönetmeliklerde belirtilen niteliklerde bir veya birden fazla işyeri hekimi ile iş güvenliği uzmanı görevlendirmek önemlidir. On ve daha fazla çalışanı olan çok tehlikeli sınıfta yer alan işyeri işverenleri ayrıca bir sağlık personeli de görevlendirir. Gerekli özelliklere sahip olunması halinde tehlike sınıfı ve çalışan sayısını dikkate alarak bu hizmetin yerine getirilmesini bizzat kendisi üstlenebilmektedir.

İşveren, işyerinde gerekli niteliklere sahip personel bulunmaması halinde birinci fıkrada sayılan yükümlülüklerinin tamamını veya bir kısmını, OSGB firmalarından hizmet alarak yerine getirebilir.

İşveren, iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekiminin tam süreli görevlendirilmesi gereken durumlarda İSGB kurmaktadır. Tam süreli işyeri doktoru görevlendirilen işyerlerinde, diğer sağlık personeli görevlendirilmesi zorunlu bulunmamaktadır. Birden fazla iş güvenliği uzmanı görevlendirilen kamu, inşaat, metal, tekstil, maden, sağlık, ulaşım, taşımacılık, ticaret, imalat, bakım, hayvancılık, mobilya, ormancılık, gıda, matbaa, atık yönetimi, su temini, temizlik, onarım, kurulum, enerji, kimya, tarım, ziraat, ilaçlama sektörlerine ait işyerlerinde, tam süreli iş güvenliği uzmanlarından sadece birisinde uygun belge sınıfı aranmaktadır.

İşverenin İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri ile İlgili yerine getirmesi gereken yükümlülükleri

• İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri ile ilgili görevlendirilen personelin etkin bir şekilde çalışması amacıyla gerekli kolaylığı sağlamak ve bu hususta planlama ve düzenleme yapma,
• Görevlendirdiği kişi veya OSGB’lerin görevlerini yerine getirmeleri amacıyla araç, gereç, mekân ve zaman gibi gerekli bütün ihtiyaçlarını karşılama,
• İşyerinde sağlık ve güvenlik hizmetini yürütenler arasında iş birliği ve koordinasyonu sağlama,
• Görevlendirdiği kişi veya hizmet aldığı OSGB’ler tarafından iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili mevzuata uygun olan ve yazılı olarak bildirilen tedbirleri yerine getirme,
• Çalışanın ölümü ya da mağduriyeti ile sonuçlanacak şekilde vücut bütünlüğünün bozulmasına sebep olan iş kazaları veya meslek hastalığının ortaya çıkması ihmali yargı kararı ile belirlenen işyeri hekimi veyahut iş güvenliği uzmanını Genel Müdürlüğe iletmek

Belirlenen özellikler ile gerekli belgelere sahip olmayanlar ondan az çalışanı bulunuyorsa ve az tehlikeli sınıfta yer alıyorsa, işyeri işverenleri veya işveren vekili tarafından Bakanlıkça ilan edilen eğitimleri tamamlamak koşuluyla işe giriş, düzenli muayeneler, tetkikler hariç iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini kendileri yürütebilmektedirler.

İŞ GÜVENLİĞİ UZMANININ GÖREVLERİ

İş güvenliği uzmanları, aşağıda belirtilen görevleri yerine getirmek zorundadırlar:

Rehberlik;
• İşyerinde yapılan çalışmalar ve yapılacak değişikliklerle ilgili olarak tasarım, makine ve diğer teçhizatın durumunu, bakımını, seçimi ve kullanılan maddeler de dâhil olmak üzere
işin planlanması ve uygulanması, kişisel koruyucu donanımların seçilmesi, temin edilmesi, kullanımı, bakımı, muhafazası ve test edilmesi konularının, iş sağlığı ve güvenliği
ile genel iş güvenliği kurallarına uygun olarak sürdürülmesi için işverenlere önerilerde bulunmak oldukça önemlidir.
• İş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili alınması gereken tedbirleri işverene yazılı olarak bildirmesi gerekmektedir.
• İşyerinde meydana gelen iş kazaları ve meslek hastalıklarının nedenlerinin araştırılması, tekrarlanmaması için alınacak önlemler için çalışmalar yaparak işverene
önerilerde bulunmak önemlidir.
• İşyerinde meydana gelen ancak ölüm ya da yaralanmaya neden olmayan, ancak çalışana, ekipmana veya işyerine zarar verme potansiyeli olan olayların nedenlerinin araştırılması konusunda çalışma yapmalı ve önerilerde bulunmalıdır.

Risk değerlendirmesi;
• İş sağlığı ve güvenliği risk değerlendirmesiyle ilgili çalışmalara katılmak, risk değerlendirmesi sonucunda alınması gerekli olan sağlık ve
güvenlik önlemleri için işverene önerilerde bulunmak ve takibini yapmak önemlidir.

Çalışma ortamı gözetimi;
• Çalışma ortamı gözetiminin yapılması konusuna gelirsek işyerinde iş sağlığı ve güvenliği gereği yapılması gereken periyodik bakımlar, kontroller ve ölçümler için planlama yapmalıdır.
• İşyerinde kaza, yangın veya patlamaların önlenmesi için yapılan çalışmalara katılmalı, bu konuda işverene önerilerde bulunmalı, uygulamaları takip etmeli; doğal afet, kaza, yangın veya patlama gibi durumlar için acil durum plan çalışmalarına katılmalı, bu konuyla ilgili olarak da periyodik eğitimlerin ve tatbikatların yapılmasını sağlamalıdır. Acil durum planı doğrultusunda hareket edilmesini dikkatle izlemeli ve kontrol etmelidir.

Eğitim, bilgilendirme ve kayıt;
• Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerinin ilgili mevzuata uygun olarak planlanması konusunda çalışma yaparak işverenin onayına sunmalı ve uygulamaları yapmak veya uygulamaları kontrol etmelidir.
• Çalışma ortamıyla ilgili iş sağlığı ve güvenliği çalışmaları ve çalışma ortamı gözetim sonuçlarının kaydedildiği yıllık değerlendirme raporunu işyeri hekimi ile işbirliği halinde EK-2’deki örneğine uygun olarak hazırlamak.
• Çalışanlara yönelik bilgilendirme faaliyetlerini düzenleyerek işverenin onayına sunmak ve uygulamasını kontrol etmek.
• Gerekli yerlerde kullanılmak amacıyla iş sağlığı ve güvenliği talimatları ile çalışma izin prosedürlerini hazırlayarak işverenin onayına sunmak ve uygulamasını kontrol etmek.

İlgili birimlerle işbirliği;
• İşyeri hekimiyle birlikte iş kazaları ve meslek hastalıklarıyla ilgili değerlendirme yapmak, tehlikeli olayın tekrarlanmaması için inceleme ve araştırma yaparak gerekli önleyici faaliyet planlarını hazırlamak ve uygulamaların takibini yapmak.
• Bir sonraki yılda gerçekleştirilecek iş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili faaliyetlerin yer aldığı yıllık çalışma planını işyeri hekimiyle birlikte hazırlamak.
• Bulunması halinde üyesi olduğu iş sağlığı ve güvenliği kuruluyla işbirliği içinde çalışmak,
• Çalışan temsilcisi ve destek elemanlarının çalışmalarına destek sağlamak ve bu kişilerle işbirliği yapmak gibi görevleri vardır.

İş güvenliği uzmanı olmak için öncelikle kanunda belirtilen lisans programlarından Bakanlık ve ilgili kuruluşlarında çalışma hayatını denetleyen müfettişler ile mühendislik veya mimarlık eğitimi veren fakültelerin mezunları ile teknik eleman şeklinde tanımlanmış, Teknik eleman olarak ise; teknik öğretmenler, fizikçi, kimyager veya biyolog unvanına sahip olanlar ile üniversitelerin meslek yüksek okullarının iş sağlığı ve güvenliği programlarından mezun olunmalıdır.

İş güvenliği uzmanı olmak için İş Sağlığı ve Güvenliği alanında hizmet veren iş sağlığı güvenliği genel müdürlüğünden yetki almış eğitim kurumunda bu alanda görev yapabilmek için gerekli eğitimi ve sertifikayı almak gereklidir.

Eğitimi başarı ile tamamlayıp Sertifika aldıktan sonra ise iş güvenliği uzmanlığı sınavına girerek en az 70 puan alınmalıdır. ÖSYM tarafından yılda 2 defa gerçekleştirilen İş Güvenliği Uzmanlığı sınavına girdikten sonra sınavda başarılı olup İş Güvenliği Uzmanlığı belgesinin alınmış olması ve bu alanda eğitim alınmış olunması gerekmektedir.

1 Ocak 2014 tarihinden itibaren 60’den az işçi çalıştıran tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan özel iş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliği uzmanı bulundurma zorunluluğu gelmiştir. Böylelikle bu alanda çalışacak personele ihtiyaç daha fazla artmıştır.

İşyerlerinin ve İş Güvenliği Uzmanlarının Sınıflandırılması:

6311 sayılı Kanun işyerlerini ve iş güvenliği uzmanlarını aşağıdaki şekilde üç ayrı gruplandırmaya tabi tutulmuştur.

İşyerlerinin Sınıflandırılması:

• Çok tehlikeli işyerleri

• Tehlikeli işyerleri

• Az tehlikeli işyerleri

İş Güvenliği Uzmanlarının Sınıflandırılması

• A sınıfı iş güvenliği uzmanlığı

• B sınıfı iş güvenliği uzmanlığı

• C sınıfı iş güvenliği uzmanlığı

İş güvenliği uzmanlarının görev alabilmeleri için; çok tehlikeli grupta yer alan işyerlerinde (A) sınıfı, tehlikeli grupta yer alan işyerlerinde en az (B) sınıfı, az tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde ise en az (C) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesine sahip olmaları gerekmektedir.

A sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesine sahip olanlar çok tehlikeli, tehlikeli, az tehlikeli sınıfta bulunan işyerlerinde görevlendirilir,
B sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesine sahip olanlar tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta bulunan işyerlerinde görevlendirilir,
C sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesine sahip olanlar ise az tehlikeli işyerlerinde görevlendirilmektedirler.

C sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesi olanların B sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesi alabilmek için en az 3 yıl olmak kaydıyla fiilen görev yapmış olduğunu iş güvenliği uzmanlığı sözleşmesi ile belgelemesi ve B sınıfı iş güvenliği uzmanlığı için gerekliği eğitim programına katılarak yapılan sınavda başarılı olması zorunludur.

B sınıfı iş güvenliği uzmanı belgesine sahip olup A sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesi almak isteyenlerinse en az 4 sene fiilen B sınıfı iş güvenliği uzmanlığı yaptığını sözleşmesiyle kanıtlaması gerekmektedir. A sınıfı iş güvenliği uzmanı eğitim programına katılması ve yapılacak sınavda başarılı olmaları gerekmektedir.

Eğitime Katılmadan Doğrudan Sınava Girerek İş Güvenliği Uzmanlığı Belgesi Alabilecek Olanlar:

• İş sağlığı ve güvenliği veya iş güvenliği programında yüksek lisans yapmış mühendislik veya mimarlık eğitimi veren fakültelerin mezunları ile teknik elemanlar eğitime katılmadan doğrudan (B) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı için yapılacak sınava girerek sınavda başarılı olmaları halinde (B) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesi alabilmektedirler. Ancak bu kapsamdaki kişiler, bu haklarını en fazla iki defa kullanabilmektredirler. Bu kişilerin sınavlarda iki defa başarısız olması durumunda, tekrar sınava girebilmeleri için ilgili eğitim programına katılmaları gerekmektedir.

Eğitime ve Sınava Girmeden İş Güvenliği Uzmanlığı Belgesi Alabilecek Olanlar:

• Mühendislik veya mimarlık eğitimi veren fakülte mezunları ile teknik elemanlardan; iş sağlığı ve güvenliği veya iş güvenliği programında doktora yapmış kişiler,

• İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü veya bağlı birimlerinde en az on yıl görev yapmış mühendislik veya mimarlık eğitimi veren fakülte mezunları ile teknik eleman olarak geçenler,

• İş sağlığı ve güvenliği alanında müfettiş yardımcılığı süresi dâhil en az on yıl görev yapmış mühendis, mimar veya teknik eleman olan iş müfettişleri olarak geçenler,

• İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü ve bağlı birimlerinde uzman yardımcılığı süresi dâhil en az on yıl fiilen görev yapmış mühendislik veya mimarlık eğitimi veren fakülte mezunları ile teknik elemanı olan iş sağlığı ve güvenliği uzmanları olarak geçenler,

Eğitime katılmadan ve sınava girmeden (A) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesi alabilmektedirler.

İş Güvenliği Uzmanlarının Çalışma Süreleri
Az tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde, çalışan başına ayda en az 10 dakika görevlendirilir.
Tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde, çalışan başına ayda en az 20 dakika görevlendirilir.
Çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde, çalışan başına ayda en az 40 dakika 
Tehlike sınıfına göre uygun yeterli sayıda iş güvenliği uzmanı ise görevlendirilir.

 

Kanunen İSG (İş Sağlığı ve Güvenliği) Uzmanı’nın Görevleri

• İs guvenligi ile alakalı eğitimler vermek
• İşyerinde gözetim ve denetim sistemi kurmak ve bunları yönetmek
• İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu’nun yaptığı çalışmalarına katılmak
• Yıllık çalışma planları hazırlamak
• Eğitim planları hazırlamak
• İşverene, is güvenliği hakkında rehberlik ve danışmanlık yapmak
• Alt işverenlerin denetimini yaparak yönetime detaylı rapor sunmak
• Risk faktörlerinin değerlendirmesi yapmak
• Acil durumlar için plan hazırlamak
• Sağlık ve güvenlik planılarıhazırlamak
• İç yönetmelik hazırlama
• İş izni için prosedürü hazırlamak
• Çalışma talimatlarını hazırlamak
• İş kazası sonrasında Kaza Kök Sebep Analiz Formunu düzenlemek ve yönlendirmek
• Patlayıcı, parlayıcı yanıcı ve tehlikeli maddelerle çalışma şartlarını belirlemek
• Patlamadan korunma hakkında doküman hazırlamak
• Parlayıcı, patlayıcı, yanıcı ve tehlikeli maddelerin depolanmaları ile ilgili şartları belirlemek
• Kimyasal madde risk değerlendirmesini yapmak
• Kimyasal maddeler ile ilgili çalışma şartlarını belirlemek
• Kimyasal maddelerin depolanma kurallarını belirlemek
• Kişisel koruyucu donanım risk değerlendirmesi düzenlemek
• Kişisel koruyucu donanım seçimi konusunda işverene tavsiyelerde bulunmak
• Elektrik güvenliği ile ilgili gerekli görülen çalışmaları yapmak
• Topraklama tesisatının düzenli olarak kontrollerini takip etmek
• Paratonerin periyodik kontrollerini düzenli olarak takip etmek
• İş makinelerinin düzenli olarak kontrollerini takip etmek
• Kaldırma makinelerinin düzenli olarak kontrollerini takip etmek
• Basınçlı kaplarının ve kazanlarının  düzenli olarak kontrollerini takip etmek

İş Sağlığı ve Güvenliği Sertifikası Ne İşe Yarar ve Nedir? 

İş güvenliği uzmanı olarak kariyer yapmak isteyen bireylerin gerekli şartları tamamladıktan sonra almaları gereken belgeye iş sağlığı ve güvenliği sertifikası adı verilir. 

30/06/2012 tarihli ve 28339 sayılı Resmi Gazete’de yayımlan İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri başlıklı 6. maddesi ile iş yerlerine iş güvenliği uzmanı, iş yeri hekimi ve diğer sağlık personeli çalıştırma zorunluluğu vardır. 

Bu kanuni zorunluluk ile birlikte, iş güvenliği uzmanı mesleği eskisinden de daha önemli duruma gelmiştir. İstihdamın giderek arttığı bu sektörde çalışmak isteyen kişiler için iş sağlığı ve güvenliği sertifikası almak gerekli ve önemli durumdadır. Bu sertifikanın alınması, kişinin iş sağlığı uzmanı olarak görev yapabilmesini sağlar.